Stichting Arjati kijkt tevreden terug op de herdenking. Zeker 500 bezoekers mochten we ontvangen bij het Indië monument in de tuin van Woonzorgcentrum Raffy in Breda. Naast 1e generatie ouderen, mochten we dit keer ook veel 2e generatie ‘ouderen’ en hun kinderen welkom heten. Het dit jaar gekozen thema Erkend Verleden werd hierdoor extra versterkt.

De goede samenwerking tussen Stichting Arjati, Stichting Woonzorgcentrum Raffy, KBS Kievitsloop en Groep Luchtmacht Reserve (GLR) zorgde ervoor dat alles op rolletjes liep. Vanaf deze plaats wil Stichting Arjati dan ook iedereen bedanken die dit mogelijk heeft gemaakt.

In aanloop naar de 15 Augustus gebeurde er op zaterdag 13 Augustus iets bijzonders, wat wij u niet willen onthouden. Op deze dag werd door de 2^e en 3^e generatie een ‘ride out’ gehouden van het Indië monument in Breda naar het Indië monument in Den Bosch. Middels deze ‘ride out’ wilden zij hun betrokkenheid tonen door zowel in Breda als in Den Bosch een bloemstuk bij het monument te leggen.  Mooi om te zien met hoeveel respect dit gebeurde.

‘Hiermee eren we ons gezamenlijk verleden, en vieren we ook onze verbintenis, onze vrijheid en onze vriendschap. Een dag van het dankbaar vieren’.

Indië Herdenking 15 Augustus 2016 met het thema Erkend Verleden

Het is de eerste keer na lange tijd, dat we er vanuit kunnen gaan dat we vandaag niet verrast worden door windvlagen en forse regenbuien. De zon schijnt volop en er staat weinig wind. Een goed begin van deze bijzondere dag. Iedereen is druk met de laatste voorbereidingen en het eerste moment dat we ons zelf even tot rust manen is wanneer de Nederlandse, de Bredase en de Raffy vlag half stok worden gehangen.

Een formaliteit dat met respect wordt uitgevoerd door de militairen GLR. Voor de 1^e keer mogen wij met hun samenwerken en het voelt goed. Aangestuurd door Walter Kessels weten ze precies wat hun taken zijn en samen met de vrijwilligers van Arjati en Raffy wordt alles tot in de puntjes geregeld. En de manier waarop zij de bezoekers bij de ingang van Woonzorgcentrum Raffy ontvangen, wordt als fijn ervaren. Een hartelijk welkom en een veilig gevoel.

Ofschoon de herdenkingsceremonie pas om 14.00 uur begint, komen de eerste bezoekers al om 11.00 uur. Gelukkig zijn de toko en het grand café open en kan er gegeten en gedronken worden. We merken dat het druk wordt, ondanks dat de herdenking dit jaar midden in de schoolvakantie van het zuiden valt. Maar misschien is dat wel de reden dat verschillende ouderen zowel hun kinderen als kleinkinderen hadden meegenomen.

Als om 13.45 uur de klok geluid wordt en het Raffykoor begint met zingen, weet iedereen dat de herdenkingsceremonie zo gaat beginnen. De laatste open plekken in de tent  en in het grand café vullen zich en militairen GLR en leerlingen van KBS Kievitsloop stellen zich op bij het monument. Ook de vlag van de Bond van Wapenbroeders wappert fier naast het monument.

Om klokslag 14.00 uur heet Walter Kessels de aanwezigen welkom. Hij besteedt kort aandacht aan het feit dat we 10 jaar herdenken bij dit monument en gaat in op het thema Erkend Verleden. Stichting Arjati heeft gemeend –  zonder enige politieke stellingname – aandacht te besteden aan het feit dat er nog steeds weinig bekend is over en erkenning voor wat er in Nederlands-Indië tijdens de 2^e Wereldoorlog en de daarop volgende zwarte periode heeft plaats gevonden. Vanuit ieders eigen perspectief zullen de sprekers hier op in gaan.

Als eerste spreker wordt Burgemeester van Breda de heer Depla naar voren gevraagd. Stichting Arjati is blij dat hij gehoor heeft gegeven aan de uitnodiging om aanwezig te zijn. Dit voelt als een erkenning. In zijn toespraak laat Burgemeester Depla duidelijk horen dat hij de geschiedenis van de Indische Nederlanders en de Molukkers erkent als onderdeel van de Nederlandse geschiedenis.

Trots is hij op de Bredase basisschool KBS Kievitsloop, die het monument geadopteerd heeft. Een school waar bewust aandacht besteed wordt aan dit stukje geschiedenis. Hij roemt de kinderen die voor deze herdenking in hun vakantie terug gekomen zijn. Ook heeft de burgemeester in zijn toespraak aandacht voor de manier, waarop Indische Nederlanders en Molukkers zich hebben geworteld in Breda en verwijst naar de film Een andere warmte. Om vervolgens de overstap te maken naar opvang van vluchtelingen in Breda. Mensen die op zoek zijn naar een veilige plek.

Dames en Heren,

Nederland werd bevrijd op 5 mei 1945.

Voor voormalig Nederlands-Indië markeert 15 augustus 1945 met de capitulatie van Japan het einde van de Tweede Wereldoorlog. Maar dit betekende echter geen bevrijding en geen einde aan de vijandelijkheden. Twee dagen na de capitulatie van Japan begon de onafhankelijkheidsoorlog ( de Bersiap-periode), die met veel geweld gepaard ging. Een hoofdstuk uit de Nederlandse geschiedenis dat lang onderbelicht is gebleven. Een zwarte bladzijde waar nog steeds niet veel over gesproken wordt. Juist door deze herdenking, hier in de tuin van Raffy, blijft het verhaal van deze oorlog, maar ook van de jaren van de Bersiap-periode, leven.

Het verwerken van oorlog kost tijd. Veel tijd. Daarom is het zo belangrijk dat we jaarlijks op 15 augustus herdenken. Stilstaan bij uw eigen herinneringen aan die periode. Om eer te bewijzen aan dierbaren die deze periode niet hebben overleefd. Dat we niet vergeten welke offers zij hebben gebracht. Ook omdat deze dag een erkenning van het leed uit het verleden is.

 Ik wil Stichting Arjati en woonzorgcentrum Raffy bedanken voor de inzet die u ieder jaar toont om deze herdenking mogelijk te maken. In Breda wordt met hulp van vrijwilligers op een respectvolle manier en met veel toewijding herdacht. Ik vind het fijn dat jullie, leerlingen van de basisschool de Kievitsloop, vandaag in ons midden zijn en daarmee laten zien dat jullie deze herdenking belangrijk vinden. Want eigenlijk hebben jullie nog vakantie. En dat is ook belangrijk!

Het is noodzakelijk dat wij de geschiedenis doorgeven aan jonge mensen. Dames en heren, ik heb gehoord dat basisschool de Kievitsloop  het Indië-monument heeft geadopteerd. Dat is mooi, want het monument hoort nu ook echt bij de geschiedenislessen over Nederlands-Indië.  Een mooi initiatief, waar u met recht trots op mag zijn en dat hopelijk een voorbeeld is voor andere scholen.

Ruim 300.000 Indische Nederlanders en Molukkers zijn naar Nederland gekomen. Veel Indische Nederlanders en Molukkers vestigden zich in onze gastvrije stad Breda. U bent geïntegreerd met behoud van uw eigen cultuur en identiteit. Ook in de huidige tijd biedt Breda onderdak aan mensen in nood. We zijn bereid elkaar te helpen en op te vangen en doen dat in samenwerking met onder andere vrijwilligers en het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers (COA). We kennen allemaal de schrijnende beelden en zijn er ons van bewust dat hulp nodig is, dat mensen zich veilig moeten voelen; dat kan in Nederland, dat kan in Breda. 

Toch begrijp ik heel goed dat de opvang van vluchtelingen veel betekent voor de Indische Nederlanders en Molukkers; dat u de pijn opnieuw voelt; dat u uw eigen geschiedenis voorbij ziet trekken.De documentaire in opdracht van het stadsarchief Breda “Een andere warmte van 2011” laat goed zien hoe het zowel de Indische Nederlanders als de Molukkers is vergaan. Dat u in de Bredase samenleving bent geïntegreerd en vooral ook hoe U die Bredase  samenleving heeft verrijkt, met uw cultuur, gastvrijheid, muziek en sport.

 Een mooi voorbeeld van gastvrijheid, de bereidheid om elkaar te helpen, te ontmoeten en elkaar op te vangen is het recentelijk heropende buurthuis Thoma in de wijk de Driesprong. Dit buurthuis is er speciaal voor  de vele Molukse inwoners in deze wijk en natuurlijk ook voor andere buurtbewoners.

Herdenkingen houden onszelf en onze kinderen alert. We moeten ons ervan bewust blijven dat vrijheid en gelijkheid niet vanzelfsprekend zijn. We moeten deze waarden  koesteren en beschermen, overal en altijd.

Met begrip, geduld en respect komen we zoveel verder.

Herdenken  helpt om het verleden te begrijpen en te verwerken. Het is belangrijk dat we dat blijven doen, uit respect voor de slachtoffers, maar ook als waarschuwing voor de toekomst.

Graag luister ik samen met u naar het volgende nummer gezongen door het Raffykoor van Stevie Wonder: “A place in the sun” Een nummer dat veel indruk op mij maakt. De wens om in vrijheid te leven; hoop, toekomst. Luistert u  maar.

Vooraf aan de 2^e spreker Ralph ten Boer citeert Walter een tweetal  coupletten uit een gedicht geschreven door de familie Knegtel, met als titel: “Ze zeggen..”

Ze zeggen..

Onze jeugd is de nieuwe generatie

Weet niets van wat destijds is geschied

Betrokkenheid zal langzaam uit gaan sterven

Daar niemand straks de zin hiervan nog ziet.

Maar…

Werkt ons verdriet niet in op onze kinderen

En leren zij niet de geschiedenis

Van eigen land en kritisch onderzoeken

Wat oorzaak en gevolg van alles is.

Samen met zijn neefje Thijs komt Ralph naar voren om zijn voordracht te houden. Nerveus, maar vol zelfvertrouwen, want zijn neefje staat naast hem. En samen kunnen ze alles aan. 

Erkend Verleden

Ik wil u een verhaal vertellen, het verhaal van een man met een lang verleden en veel ervaringen,  een man waar ik veel respect voor heb,mijn overgrootvader Albert Brouwers, opa Appie. Ik heb al van kleins af aan een hele hechte band met opa Appie. Na het overlijden van mijn overgrootmoeder, oma Poppie, denkt opa steeds aan de oorlog en praat hij er steeds meer over met mij.

Opa Appie is geboren op Madoera in 1919. Hij groeide op in een heel hecht gezin.  Hij heeft mij vertelt dat hij een heel fijne jeugd heeft gehad, speelde veel met zijn broers buiten, voetballen, kattekwaad halen en vliegeren , een echte Indische jeugd zoals hij dat noemt. Toen hij naar de middelbare school ging overleed zijn moeder en opeens stond zijn vader er alleen voor en moesten de kinderen snel zelfstandig worden. Bij het begin van de oorlog werkte opa Appie bij de zoeklichtencompagnie. Direct na de capitulatie werd hij krijgsgevangen genomen en moest naar de gevangenis maar hij ontsnapte daar snel door zich voor te doen als Madoerees

Niet zo veel tijd later kreeg opa een brief om zich toch te melden. Maar opa’s vader zei dat hij dat niet moest doen want als hij zich nu meldde kreeg hij toch de doodstraf krijgen. Opa Appie is toen naar zijn oom in de bergen gevlucht en heeft zich twee jaar in de bergen schuilgehouden en zich voorgedaan als een Madoerees. Zes maanden voor het einde van oorlog ging opa terug naar Soemenep, het dorpje waar hij was opgegroeid. Daar hoorde hij dat zijn vader, broer waren opgepakt door de kempeitai en dat zijn zus Cobie vertrokken was naar Soerabaja. Eenmaal in Soerabaja hoorde hij dat zijn vader broer waren vermoord, waarschijnlijk zijn ze onthoofd. De Japanners zouden dat hebben gedaan als wraakactie omdat opa Appie zich niet had gemeld. Uiteindelijk op 15 augustus 1945 capituleerde Japan.

Maar het betekende niet dat er vrede was, op 17 augustus riep Soekarno  de onafhankelijkheid van Indonesië uit, en brak de opstand tegen Nederland uit. Plotseling stonden er opstandelingen voor zijn huis en werd opa Appie opgepakt, en met veel geweld in een klaarstaande truck geslagen! De truck bracht hem en alle andere gevangenen – Belanda’s en Indo’s – naar de “van de Werfgevangenis” .Bij de gevangenis moesten alle gevangenen zo’n 200 meter spitsroeden lopen, iedereen werd geslagen, geschopt en met bamboesperen gestoken!

Opa liep er flinke verwondingen op maar wist gelukkig overeind te blijven. Wel is hij sinds die tijd doof aan een oor omdat hij een zware klap kreeg met de kolf van een geweer.

In de gevangenis hoorde hij hoe er buiten de gevangenis zwaar gevochten werd, geweervuur en granaten ontploften, de Engelsen kwamen om de stad te bevrijden.

Elke dag dat er gevochten werd kregen de gevangenen geen eten… Na twee zware weken in de gevangenis hoorden de gevangenen een luide knal van een tankkanon en dat had een groot gat in de gevangenismuur geschoten! Een groepje Engelse soldaten onder leiding van de Nederlandse kapitein Jack Boer kwamen hun bevrijden. Alle bevrijdde gevangenen stormden tegelijk naar de keuken maar werden door de Engelse soldaten tegengehouden want de Indonesische opstandelingen hadden het eten vergiftigd! Ook stonden er al overal jerrycans met benzine klaar om de gevangenis en alle gevangenen in brand te steken.

Later, toen hij veilig naar de kust was gelopen kreeg hij eten. De Engelsen hadden mensen nodig, om bijvoorbeeld het verkeer te begeleiden. Opa Appie bood zich aan als vrijwilliger en werd verkeersagent. En als verkeersagent ontmoette hij een mooie vrouw, oma Poppie! Hij ging weer verder met zijn leven omdat hij vond dat dat gewoon moest en omdat hij dat wilde. Hij had geen tijd om aan de oorlog te denken het was gebeurd, en gelukkig voorbij.

Pas zo’n 70 jaar na de oorlog voelde hij zich erkend als oorlogsslachtoffer, hij kreeg erkenning van de regering en een uitkering, de zogenaamde “Backpay”. Maar nu heeft hij Erkenning, hij heeft eindelijk gekregen waar hij te lang op heeft moeten wachten.

Bijna al zijn vrienden en lotgenoten zijn al overleden en hebben deze welverdiende erkenning helaas niet gehad!

Mijn opa Appie is nu 97 jaar en kan, met veel hulp van zijn kinderen, kleinkinderen en Raffy nog zelfstandig wonen. Hij heeft veel tijd om na te denken over zijn leven en vaak ook over de oorlog en Bersiap. Hij krijgt steeds vaker nachtmerries. Over zijn vader en broer, het vechten met Japanners, het spitsroeden lopen bij de van de Werfgevangenis. 

Elke keer als ik bij opa kom is hij heel blij, en dan ontvangt hij mij met open armen! Hij en ik vinden het altijd jammer als ik weer naar huis ga, de tijd is altijd te kort!! Natuurlijk krijg ik altijd lekker eten mee, zoals het bij een echte indo altijd gaat !

Ik bel hem bijna iedere avond, en dan zegt hij altijd “Selamat Tidur, Selamat Malam en sta morgen weer gezond op.” Opa Appie heeft veel ellende meegemaakt maar is nooit verbitterd, kijkt niet om in wrok, blijft altijd positief en leert mij wijze dingen. Ik ben trots dat ik opa Appie als overgrootvader heb, door hem ken ik zijn verleden en ik ben heel blij dat zijn verleden erkend is!

Opa Appie, terima kasih banjak !  – Dank voor uw aandacht.

Geëmotioneerd dankt Walter deze kinderen en hij kan het niet laten om te zeggen hoe trots hij is. Zijn kleinkinderen zijn het, die het verhaal van zijn schoonvader vertellen.

Terwijl Arthur Carli, ondersteund door het Raffykoor, het lied A song for the childeren zingt, maakt Dewi van Hoek zich klaar voor haar toespraak. Met bewondering wordt naar haar geluisterd. Zo kwetsbaar als ze zichzelf op stelt, zo sterk vertelt ze haar verhaal.

Als we het hebben over erkend verleden dan moeten we eerst antwoord geven op de vraag “wat behoort tot mijn verleden?” alvorens we ons verleden kunnen erkennen. Mijn naam is Dewi van Hoek en ik ben een kleindochter van een oud-knil soldaat.

Vroeger ging ik vaak met mijn vader vaak bij hem langs, mijn oma was al jong gestorven dus het was altijd “zullen we naar opa Van Hoek gaan? Ik was altijd graag bij hem, de rust die hij uitstraalde, zijn positieve levenshouding en het gezellig snoepen samen. Soms kwam de kleindochter van de buren ook weleens maar die vond het bij opa altijd stinken, menig Indo zal gaan glimlachen bij het ruiken van die geur want opa hield ervan om te koken.

De verhalen die hij vaak vertelde varieerde van het geloof tot af en toe zijn leven in Indonesië (hij sprak geloof ik altijd over Indonesië in plaats van Indië). Later toen we wat ouder waren kwam er, zo af en toe tussen neus en lippen door, eens een verhaal van hoe hij in een ruimte opgesloten zat samen met twee andere gevangenen en wat ze toen gedaan hebben om te overleven. Elk verhaal, van welke aard dan ook, sloot hij altijd af met een glimlach en de woorden: “ik heb een mooi leven gehad”. Dit was voor mij altijd heel bijzonder om te horen omdat ik, afgezien van het leven in het kamp, weet welke persoonlijke drama’s hij nog meer heeft moeten doorstaan.

Later toen hij overleed heb ik me weleens afgevraagd, waarom hebben we het niet vaker over zijn leven in het kamp gehad. Was het mijn bescheidenheid, was het zijn bescheidenheid omdat hij dacht dat ik misschien niet geïnteresseerd was of was het omdat het allemaal te pijnlijk voor hem was en hij altijd alles maar een beetje probeerde weg te lachen. Om antwoorden te krijgen ben ik toen het contact op gaan zoeken met zijn broer.  Die vond het leuk al die vragen en het vertellen over dit stuk uit zijn verleden. Hij had een andere manier van het verwerken van deze tijd en moest zijn verhaal kwijt kunnen.. Ik vond het ook fijn dat we elkaar zo konden helpen, hij kon zijn verhaal bij iemand kwijt en ik kreeg antwoorden op mijn vraag.

In deze periode heb ik me ook aangemeld als vrijwilliger van Stichting Arjati. Mijn interesse was namelijk gegroeid en ik wilde me graag aansluiten bij een groep die zich inzet voor het behoud van de cultuur en die als doel heeft de verschillende generaties met elkaar te verbinden. Ik wil dan ook graag alle vrijwilligers bedanken voor de manier waarop ik ontvangen ben in de groep.

Ook wil ik even stil staan bij vandaag en een ieder bedanken die deze dag mogelijk heeft gemaakt. Uiteraard de vrijwilligers van de Stichting Arjati en Woonzorgcentrum Raffy voor het organiseren en het faciliteren van deze dag; zonder jullie was er geen herdenking in deze vorm. Daarnaast wil ik alle aanwezigen bedanken, dat we met zijn allen stilstaan bij deze periode, dat er overdracht plaats kan vinden en dat we mensen uit die periode ook de gelegenheid geven om hun verhaal te delen en dat we ze de erkenning geven die ze verdienen.  De broer van mijn opa heeft tot zijn dood toe gestreden voor deze erkenning en twee maanden na zijn overlijden kwam er alsnog een stukje erkenning. Ik hoop dat hij er nog iets van mee heeft gekregen. Wat mijn opa betreft, de grootste erkenning die hij voor deze periode heeft gekregen is dat zijn kleindochter hem hier mocht eren met jullie allen erbij. Ik dank jullie allen voor jullie aandacht en het geven van antwoorden op mijn vragen uit mijn verleden.

Het programma wordt vervolgd met het gezamenlijk zingen van Het Indisch Onze Vader, waarna het tijd is voor de ceremonie protocollaire. Zij die nog kunnen staan worden gevraagd te gaan staan en de veteranen worden gevraagd om aan te treden.

Ook Bart Felet, die nog geen één herdenkingsbijeenkomst heeft gemist, is er weer bij. Hij neemt zijn plaats in als hoornblazer en nadat hij de Taptoe heeft geblazen, wordt door allen 1 minuut stilte in acht genomen om met eerbied en ontzag alle slachtoffers te herdenken. En het is stil. Zoveel mensen bij elkaar en doodstil. Wanneer dan de Reveille klinkt en de vlaggen in top gaan, is het kippenvel moment daar.En bij het gezamenlijk zingen van het Wilhelmus wordt de saamhorigheid gevoeld en zijn we ons zeer bewust van onze vrijheid.

Als laatste spreker komt mevrouw Ivan Bouwens naar voren. Als lid van de cliëntenraad van Raffy vertegenwoordigt zij Woonzorgcentrum Raffy.

Goedemiddag aanwezigen.

Bij verhalen zijn twee soorten mensen betrokken. Zij die de verhalen
vertellen over wat ze hebben meegemaakt. En zij, die luisteren,
die het niet persoonlijk hebben meegemaakt, waaronder ikzelf, de jongeren, de kinderen en kleinkinderen. Mijn generatie, de naoorlogse generatie, heeft geluk gehad.
Nooit hebben we intense vernedering als die van toen hoeven ondergaan.
Nooit zijn wij geconfronteerd met de ziekten, de honger en de dood
die moedwillig zijn toegebracht.
Maar wij beseffen deze dingen wel.
We leven intens mee. 
Wij willen de verhalen doorgeven, opdat  zulke dingen nooit meer gebeuren.

Wij willen wij U allen bedanken voor Uw komst. Graag tot het volgende jaar.

En dan worden bloemstukken gelegd. Leerlingen van KBS Kievitsloop en militairen van de Groep Luchtmacht Reserve reiken de bloemstukken aan en het monument verandert in een bloemenzee. Wanneer het Raffykoor het nummer We’ll meet again inzet, wordt het defilé geopend door de heer Kooyman, bewoner van Raffy.

Terwijl het Raffykoor blijft zingen, totdat de laatste bezoekers op hun eigen manier stil staan bij het monument, bezoekt Burgemeester Depla de tentoonstelling van Will van de Corput en neemt hij alle tijd om in gesprek te gaan met de leerlingen. Hij spreekt zijn waardering naar hun uit en naar de leerkracht Ernst Breuer. De kinderen zelf glansen van trots en vol overgave vertellen zij wat de adoptie van het Indië monument betekent. voor hun. Ook laten zij de verhalen zien, gebaseerd op interviews met oorlogsgetuigen, die de leerlingen het afgelopen schooljaar hebben gehouden.

Het is druk, maar door het prachtige weer kan men zich gemakkelijk overal verspreiden en voelt het niet als druk. Er is ruimte om te lachen en te huilen en te praten. Veel te praten en ervaringen te delen bij o.a. de boeken- en documentatietafel die door vrijwilligers van Arjati bemand wordt. Onvertelde verhalen bereiken 2^e en 3^e generaties en het voelt alsof het verleden daadwerkelijk erkend wordt.

Ondertussen worden de maaltijdbuffetten klaargezet. Meer dan 400 maaltijden kunnen afgehaald worden door hen die zich hiervoor hadden opgegeven. In het hele huis, in de tent en op het terras wordt gezamenlijk gegeten. En tegen 18.00 uur maken de laatste bezoekers aanstalten om naar huis te gaan. Met vereende krachten wordt er opgeruimd en nadat ook deze klus geklaard is, gaan we allemaal met een tevreden gevoel naar huis.