Het einde van de Tweede Wereldoorlog, in Europa wel te verstaan.
Maar in Nederlands-Indie nog lang niet.
80 jaar vrijheid?"
Bevorderen bewustwording
Met het project ’80 Jaar Vrijheid?’ draagt Stichting Arjati in Breda bij aan de bewustwording van dit deel van onze Nederlandse geschiedenis.
Na de Japanse bezetting van Nederlands-Indie in 1942 en de capitulatie op 15 augustus 1945 door Japan, eindigde de Tweede Wereldoorlog in de Oost, maar begon een nieuwe oorlog. De Bersiap genoemd, waarin velen na het leed in diverse interneringskampen, de wreedheden van de zogenaamde Pemuda’s ondergingen: aanvallen, martelingen, verwondingen en zelfs de dood. Deze onrustige periode werd gevolgd door pogingen van de Nederlandse regering om de macht over de kolonie Nederlands-Indië terug te krijgen. Gedurende twee zogenoemde Poltionele Acties, vielen veel slachtoffers: zowel Nederlandse militairen en burgers alsook Indonesische burgers. Zo refereert ook burgemeester Paul Depla van Breda aan deze tijd in zijn toespraak.
Oorverdovende stilte....
De stilte in de zaal, terwijl er velen aanwezig zijn, is bijna oorverdovend als historicus/auteur Reggie Baay ons meeneemt in zijn familiegeschiedenis. Op basis van vele onderzoeken verschenen meerdere boeken van zijn hand zoals ‘De ogen van Solo’, ‘Daar werd wat gruwelijks verricht’ en ‘Het kind met de Japanse ogen’. Met diverse passages, mooie en soms ook gruwelijke waarheden, deelt hij bijzonderheden over zijn ouders en de omstandigheden waaronder zij opgroeiden.
Veel aanwezigen herkennen deze verhalen, van opa’s, oma’s, vaders en moeders. Gezwegen werd en wordt er vaak nog over, over de ervaringen die diepgewortelde trauma’s zijn geworden, zo diep dat dit over is gegaan van de eerste-, de tweede- en soms zelf de derde generatie Nederlands-Indische mensen. Een stilzwijgen met daarin enorm veel leed, dat sluimert en soms wordt onderbroken door een plotselinge woede-uitbarsting, een huilbui of een andere uiting die door anderen niet altijd wordt begrepen.
Indische Kruisen
Mevrouw Helene Briaire, Manager Publiek en Educatie bij de Oorlogsgravenstichting, geeft aan wat de taken zijn van de stichting.
Helene vertelt over de betekenis van de Nederlandse erevelden in Zuidoost Azië en het vele werk dat wordt gedaan om deze erevelden in stand te houden en te onderhouden.
Op het Nationaal Ereveld Loenen staan zeven witte erekruisen, die de verbinding zichtbaar maken met de zeven Nederlandse Erevelden op Java: Ancol, Candi, Kalibanteng, Kembang Kuning, Leuwigajah, Menteng Pulo, Pandu.
Onze penningmeester Carel Banse sprak tijdens de onthulling van de Indische Kruisen in 2017: “Deze kruisen herinneren ons aan de prijs van vrede, vrijheid en rechtvaardigheid en aan de inzet van zovelen, die zich toen en nu daarvoor met grote toewijding en betrokkenheid hebben ingezet en nog steeds inzetten.” Bezoek de website van Carel Banse.
Opening
Maar het startsein voor het project wordt gegeven door mevrouw Dewi van Hoek, de voorzitster van de Stichting Arjati. Zij licht het belang van het project toe:
“Nederland viert 80 Jaar Vrijheid, dat is een feit op 5 mei aanstaande. Op die datum in 1945 eindigde immers de Tweede Wereldoorlog hier in Europa. In het overzeese gedeelte van het Koninkrijk, Nederlands-Indië, kwam pas op 15 augustus een einde aan de vijandelijkheden. Toch kan niet gezegd worden dat het sinds die datum 80 Jaar Vrijheid betekende voor het Nederlandse en Nederlandse-gezinde gedeelte van de bevolking in de Indisch archipel.
Er zouden nog jarenlange periodes van geweld, onrust en onveiligheid volgen. Men kan zich afvragen of er ooit sprake is geweest van Vrijheid, zoals in Nederland het geval was op 5 mei 1945.
Dat is ook de reden dat de naam van ons project 80 Jaar Vrijheid? met een vraagteken eindigt. Wanneer kun je spreken van Vrijheid? Wanneer ben je echt vrij? Kun je wel echt vrij zijn van het geweld dat je hebt gezien en hebt ondergaan?”
Dewi licht verder toe welke onderdelen deel uit maken van het project: films, presentaties, exposities, workshops en bijzondere bijeenkomsten.
Ze doet een oproep om aan minstens een van deze onderdelen deel te nemen, maar het liefst meer. Om zo meer over het bijna vergeten Nederlands-Indische deel van onze complete Nederlandse geschiedenis te weten te komen.
Helende muziek en gedichten
En tijdens deze opening op deze middag, wordt al het leed en gruwelijkheden, afgewisseld door gedichten en liederen van schrijver/dichter/performer Robin Block.
Hij wordt muzikaal op gitaar en cello bijgestaan door de Indonesische Alfian Emir Adytia.
En zo worden door muziek gedichten de wonden voorzichtig en zachtjes een beetje geheeld.
Afsluiting
Bij de afsluiting bedankt Dewi van Hoek allen die hebben meegewerkt voor- en achter de schermen en spreekt ze de hoop uit dat vele bezoekers de komende activiteiten gaan bezoeken.
En naar goed Indisch gebruik wordt de middag besloten met een samenzijn met een drankje en Indische snack, verzorgd door cateraar Makanan Indische Specialiteiten uit Breda.
Foto's
De foto’s op deze pagina zijn gemaakt door Charley Bakker, Ernst Breuer, Carel Banse en Corry en Will van de Corput.
Wilt u uw foto’s hier ook delen? Mail ze dan naar ons.
Reggie Baay
Reggie Baay (Leiden, 1955) studeerde aan de Rijksuniversiteit van Leiden en is schrijver, publicist en onafhankelijk onderzoeker op het gebied van de Nederlandse koloniale geschiedenis. Hij schrijft romans, non-fictie en toneel. Zijn beide ouders maakten de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog in Azië mee en ondervonden daar de verstrekkende gevolgen van. Dat heeft het leven en werk van Reggie Baay sterk beïnvloed. Hij schreef hierover onder meer de romans De ogen van Solo (2005) en Het kind met de Japanse ogen (2018). Een roman die voor verschillende literaire prijzen werd genomineerd. Als onderzoeker werkte Reggie Baay de afgelopen jaren aan projecten over het koloniale verleden bij onder meer het Stedelijk Museum, het Rijksmuseum en het Van Abbemuseum.
Helene Briaire
Hélène Briaire is historica en communicatiespecialist. Zij werkt voor de Oorlogsgravenstichting als manager publiek & educatie waar zij het necrologisch onderzoek, de verhalen, educatie en communicatie onder haar hoede heeft. De Oorlogsgravenstichting verzorgt het beheer en onderhoud van 50.000 Nederlandse oorlogsgraven wereldwijd waaronder 25.000 graven op de zeven erevelden in Indonesië, en beheert een database met de gegevens van alle 180.000 Nederlandse oorlogsslachtoffers. Mannen, vrouwen en kinderen die hun leven verloren tijdens de Tweede Wereldoorlog of tijdens gewelddadige conflicten daarna. De Oorlogsgravenstichting wil de herinnering aan deze mensen levend houden door hun hun verhalen te verzamelen en te delen.
Robin Block
Robin Block is een dichter en muzikant uit Amsterdam. In zijn zintuiglijke performances verweeft hij taal, muziek en beweging. Veel van zijn werk richt zich op de koloniale geschiedenis van Nederland en Indonesië, evenals de hedendaagse Indische en Indonesische cultuur. Daarnaast is hij vaste columnist bij Moesson. Robins boek Handleiding voor Ontheemden werd bekroond met verschillende prijzen in Nederland en België, en verscheen in 2024 in Indonesië. Gedichten uit deze bundel werden verwerkt in het videoproject Manual for the Displaced (samen met filmmaker Jeremy Flohr), waarvan de pilot Jangan Lupa prijzen won op diverse internationale filmfestivals. Als muzikant bracht Robin meerdere albums uit en tourde hij op Java en Bali in samenwerking met Erasmushuis Jakarta. Op basis van deze tour is een nieuw album met eigen Engelse en Indonesische liedjes in de maak.
Alfian Emir Adytia
Alfian Emir Adytia is een Indonesische componist, performer en mixed-media artist, gevestigd in Nederland. Als multi-instrumentalist combineert hij cello, zang, gitaar, keyboards en live elektronica tot meeslepende optredens die lichamelijke extase vermengen met spirituele transcedentie. Als afgestudeerde van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag is Emir’s werk diep geworteld in zijn Javaanse en Minangkabau-erfgoed, wat een uniek cultureel perspectief biedt. Zijn muziek is wereldwijd te zien geweest, met residenties zoals het International Cello Festival Zutphen (2021) en prijzen zoals de Calefax Componistenwedstrijd (2022) en de Bartók Wereldcompetitie voor Compositie (2022). Emir’s werk overbrugt culturen, disciplines en tradities, en creëert een levendige dialoog tussen verleden en heden.
